Η σκηνοθετημένη σκηνή εγκλήματος

Τι είναι μια "σκηνοθετημένη" ή αλλιώς στημένη σκηνή εγκλήματος;

Το staging, αγγλιστί, ορίζεται ως η εσκεμμένη τροποποίηση ενός εγκλήματος ή μιας σκηνής εγκλήματος σε μια προσπάθεια παραπλάνησης των ερευνητών και διατάραξης της διαδικασίας απονομής ποινικής δικαιοσύνης (Douglas & Munn, 1992; Geberth, 2003; Napier & Baker, 2002).

Με την ευρεία διάδοση πληροφοριών σχετικά με το έγκλημα διαμέσου των μέσων μαζικής ενημέρωσης, των βιβλίων true-crime αλλά και των τηλεοπτικών σειρών και ταινιών μυστηρίου, οι περιπτώσεις staging φαίνεται να αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου. 

Γιατί κάποιος διαπράττει ένα έγκλημα; 

Φυσικά και υπάρχουν πολλοί λόγοι αλλά οι Robert R. Hazelwood και Michael R. Napier καταλήγουν σε μια βασική λίστα: 

1. απληστία

2 θυμός-εκδίκηση

3. ανάγκη για προσοχή

4. παιχνίδι με την αστυνομία (game-playing)

5. άλλο (μη κατηγοριοποιημένο)

Γιατί κάποιος στήνει μια σκηνή εγκλήματος; 

Δύο είναι τα κίνητρα κατά τους ίδιους συγγραφείς: 

• αυτοσυντήρηση (self-preservation)
• ντροπή (embarrassment-shame)

Στην πρώτη περίπτωση ο θύτης θέλει να προστατέψει την ταυτότητά του και επεμβαίνει στην σκηνή του εγκλήματος με σκοπό να χειραγωγήσει την έρευνα και να απομακρύνει την προσοχή από πάνω του. Σε αυτό το κίνητρο αναφέρονται οι Douglas και Munn όταν γράφουν για την "ανακατεύθυνση της έρευνας μακριά από τον πιο λογικό ύποπτο".

Στην δεύτερη περίπτωση το κίνητρο είναι περισσότερο ανιδιοτελές και μεγαλόψυχο. Αυτός που σκηνοθετεί μια τέτοια σκηνή έχει στόχο να διαφυλάξει την αξιοπρέπεια του θύματος (πχ το ντύνει) και να παρέχει στην οικογένεια του θύματος μια ευκαιρία να το θυμάται με έναν πιο ιδανικό τρόπο. Τα περιστατικά της δεύτερης κατηγορίας συνήθως εμπίπτουν σε εγκλήματα λιγότερο παραβατικά και είναι λιγότερο πιθανό οι δράστες αυτοί να διωχθούν ποινικά. Οι δράστες αυτής της κατηγορίας πρώτα απ' όλα νιώθουν ντροπή οι ίδιοι και άβολα με τον εαυτό τους.

Οι πιο συχνά στημένες σκηνές εγκλήματος

Σύμφωνα με τον Geberth (1996): 

"Ο πιο κοινός τύπος "staging" συμβαίνει όταν ο δράστης αλλάζει στοιχεία της σκηνής για να κάνει τον θάνατο να φαίνεται αυτοκτονία ή ατύχημα με σκοπό να καλύψει δολοφονία. . . . Ο δεύτερος πιο κοινός τύπος staging είναι όταν ο δράστης προσπαθεί να ανακατευθύνει την έρευνα κάνοντας το έγκλημα να φαίνεται ως μια ανθρωποκτονία σχετιζόμενη με το σεξ."

"Ο εμπρησμός αντιπροσωπεύει έναν άλλο τύπο staging. Ο δράστης πυρπολεί σκόπιμα τη σκηνή του εγκλήματος για να καταστρέψει στοιχεία ή να κάνει τον θάνατο να φαίνεται ότι είναι το αποτέλεσμα τυχαίας πυρκαγιάς."

Μια στημένη σκηνή εγκλήματος μπορεί να αφορά πέρα από τις θανατηφόρες περιπτώσεις και σκηνοθεσία κλοπής, βιασμού, σεξουαλικής επίθεσης, κλπ.

Προειδοποιητικά σημάδια μιας στημένης σκηνής εγκλήματος*

"Η σκηνή του εγκλήματος θα περιέχει συχνά αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια με τη μορφή ασυνεπειών στη σκηνή του εγκλήματος. Ο ερευνητής θα πρέπει να ελέγχει όλους τους δείκτες στην σκηνή του εγκλήματος ξεχωριστά και μετά να τους βλέπει στο πλαίσιο όλης της εικόνας. Κατά την ανάλυση της σκηνής του εγκλήματος πρέπει να τεθούν πολλές σημαντικές ερωτήσεις. Πρώτον, πήρε το υποκείμενο ακατάλληλα αντικείμενα από τη σκηνή του εγκλήματος εάν η διάρρηξη φαίνεται να είναι το κίνητρο; ...

Δεύτερον, έχει νόημα το σημείο εισόδου; Για παράδειγμα, ένας δράστης μπαίνει σε ένα σπίτι από ένα παράθυρο στον δεύτερο όροφο, παρά την παρουσία ευκολότερων, λιγότερο εμφανών σημείων εισόδου.

Τρίτον, η διάπραξη αυτού του εγκλήματος είχε υψηλό κίνδυνο για τον δράστη; Με άλλα λόγια, συνέβη αυτό κατά τις ώρες της ημέρας σε μια κατοικημένη περιοχή, με εμφανή σημάδια ύπαρξης ατόμων στο σπίτι ή /και ήταν σε μεγάλο βαθμό ορατά τα σημεία εισόδου;

Ένα άλλο προειδοποιητικό σημάδι σε πολλές σκηνοθετημένες δολοφονίες στο σπίτι είναι η μοιραία επίθεση κατά της γυναίκας και / ή των παιδιών από έναν εισβολέα ενώ ο σύζυγος δραπετεύει χωρίς τραυματισμό ή με μη θανατηφόρο τραυματισμό. Εάν ο δράστης δεν στοχεύει πρώτα το άτομο που αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή ή εάν το άτομο υποφέρει το λιγότερο ποσό τραυματισμού, ο ερευνητής της αστυνομίας θα πρέπει να εξετάσει ειδικά όλους τους άλλους δείκτες της σκηνής του εγκλήματος. Επιπλέον, ο ερευνητής θα πρέπει να ελέγξει τα εγκληματολογικά στοιχεία και την θυματολογία (τυχόν πρόσφατα ασφαλιστήρια συμβόλαια του

θύματος;) με ιδιαίτερη προσοχή."

*(Adapted by Douglas and Munn, 1992, p. 253- 255 and republished in Douglas and Douglas, 2006)

Προειδοποιητικά σημάδια στην εγκληματολογία*

"Ταιριάζουν οι τραυματισμοί με το έγκλημα; Η παρουσία μιας επίθεσης προσωπικού τύπου που χρησιμοποιείται ένα ευκαιριακό όπλο όταν το αρχικό κίνητρο για το αδίκημα φαίνεται να είναι το υλικό κέρδος θα πρέπει να εγείρει υποψίες... Σεξουαλικές και οικιακές ανθρωποκτονίες θα δείξουν εγκληματολογικά ευρήματα αυτού του τύπου: μια στενή, εξατομικευμένη επίθεση. Το θύμα (όχι τα χρήματα ή άλλα αγαθά) είναι το κύριο σημείο εστίασης του δράστη. Αυτός ο τύπος παραβάτη συχνά αποπειράται να σκηνοθετήσει μια σεξουαλική ή οικιακή ανθρωποκτονία που φαίνεται να έχει ως κίνητρο εγκληματική επιχείρηση ...

Άλλες αποκλίσεις ενδέχεται να προκύψουν όταν τα λεγόμενα ενός μάρτυρα / επιζώντα έρχονται σε σύγκρουση με τα εγκληματολογικά ευρήματα."

"Οι ερευνητές θα βρουν συχνά εγκληματολογικές αποκλίσεις όταν ένα υποκείμενο σκηνοθετεί έναν φόνο μετά βιασμού. Ο δράστης συχνά τοποθετεί το θύμα σε θέση για να συνάδει με σεξουαλική επίθεση. Ένας δράστης που έχει στενή προσωπική σχέση με το θύμα συχνά αφαιρεί εν μέρει μόνο τα ρούχα του θύματος (π.χ. παντελόνια τραβηγμένα προς τα κάτω, πουκάμισο ή φόρεμα προς τα πάνω, κλπ.). Σπάνια αφήνει το θύμα γυμνό. Παρά τη θέση του σώματος και τη μερική αφαίρεση ρούχων, η αυτοψία καταδεικνύει έλλειψη σεξουαλικής επίθεσης. Με μια στημένη σεξουαλική επίθεση, συνήθως δεν υπάρχουν ενδείξεις για σεξουαλική δραστηριότητα και υπάρχει απουσία σπερματικών υγρών στις κοιλότητες του σώματος.

Τέλος, εάν ο ερευνητής υποψιάζεται ότι έχει σκηνοθετηθεί ένα έγκλημα, θα πρέπει να αναζητήσει άλλα σημάδια στενής σχέσης του δράστη με το θύμα (π.χ. πλύσιμο ή άλλες ενδείξεις αναίρεσης). Επιπλέον, όταν ένας δράστης στήνει μια οικιακή ανθρωποκτονία, σχεδιάζει και χειραγωγεί την ανακάλυψη του θύματος από τρίτους... Οι παραβάτες συχνά χειραγωγούν την ανακάλυψη του θύματος από έναν γείτονα ή ένα μέλος της οικογένειας ή θα βρίσκονται βολικά κάπου αλλού όταν ανακαλυφθεί το θύμα."

*(Adapted by Douglas and Munn, 1992, p. 253- 255 and republished in Douglas and Douglas, 2006)

Ποια είναι τα στοιχεία που αξιολογούνται σε μια σκηνοθετημένη σκηνή εγκλήματος; 

Αυτά που θα διαβάσετε παρακάτω αποτελούν περιεχόμενο της διδακτορικής διατριβής της Claire Ferguson στο Bond University. Ολόκληρη την διατριβή "The Defects of the Situation: A Typology of Staged Crime Scenes μπορείτε να τη βρείτε εδώ. Λόγω πνευματικών δικαιωμάτων τα στοιχεία που θα παραθέσω εδώ είναι περιορισμένα!

Ποια είναι τα στοιχεία που αξιολογούνται λοιπόν;

1. Το είδος του staging: Την κατάσταση ή το αδίκημα που σκηνοθετήθηκε η ανθρωποκτονία για να μοιάζει, ή το είδος του εγκλήματος που ο δράστης προσπαθούσε να παρουσιάσει να μοιάζει η σκηνή. Αυτό μπορεί να πάρει πολλές πιθανές μορφές, όπως: κλοπή, διάρρηξη ή εισβολή στο σπίτι, αυτοκτονία, έναν τυχαίο θάνατο, ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, ληστεία αυτοκινήτου που πήγε στραβά, ένα deal ναρκωτικών που πηγε στραβά, μια σεξουαλική ανθρωποκτονία, μια εκτέλεση, μια απαγωγή, μια φυγή, μια μη ειδική ξένη επίθεση, μια πλεκτάνη, ένας φυσικός θάνατος, ένα έγκλημα μίσους, μια περίπτωση αυτοάμυνας / δικαιολογημένης ανθρωποκτονίας.
2. Σημείο εισόδου/εξόδου: Αφορά το σημείο εισόδου που μπορεί να έχει σκηνοθετηθεί από τον δράστη. Αυτό δεν ήταν το πραγματικό σημείο εισόδου για τον δράστη, αλλά το σημείο που ήθελε να γίνει αντιληπτό ως το σημείο εισόδου ή εξόδου. Σύμφωνα με το Chisum και τον Turvey (2007), αυτό είναι ένα από τα πιο κοινά στοιχεία του staging. Αυτό μπορεί να γίνει κόβοντας την σίτα ενός παραθύρου, με το άνοιγμα ή σπάσιμο ενός παραθύρου ή το σπάσιμο μιας πόρτας. Θα μπορούσε επίσης να γίνει απλά αφήνοντας μια πόρτα ανοιχτή ή ξεκλείδωτη.
3. Τιμαλφή: Το επόμενο μέτρο εξέτασε εάν ή όχι αφαιρέθηκαν ή πειράχτηκαν τιμαλφή όπως μετρητά, πιστωτικές κάρτες, κοσμήματα, ηλεκτρονικά είδη ή όπλα από τον δράστη σε μια προσπάθεια προσομοίωσης ληστείας ή διάρρηξης. Οι παραβάτες μπορεί να αφαιρέσουν αντικείμενα από τη σκηνή προκειμένου να προσδώσουν αξιοπιστία στην ιστορία ότι έχει όντως συμβεί μια διάρρηξη, ή μπορεί απλά να πειράξουν ή να αλλάξουν τα πολύτιμα αντικείμενα στη σκηνή για να δώσουν αυτή την εντύπωση.
4. Προσωπικά αντικείμενα: Ομοίως, εάν μη πολύτιμα προσωπικά αντικείμενα αφαιρέθηκαν ή διαταράχθηκαν από τον δράστη στη σκηνή προκειμένου να σκηνοθετήσει το αδίκημα. 
5. Το όπλο: Αν τοποθετήθηκε (ή όχι) κάποιο όπλο στην σκηνή του εγκλήματος ώστε να δίνει την ψευδαίσθηση μιας πράξης που δεν συνέβη.
6. Μετακίνηση του νεκρού
7. Τοποθέτηση του πτώματος: Αυτή η επανατοποθέτηση του σώματος μπορεί να περιλαμβάνει το ντύσιμο ή το γδύσιμο του θύματος μετά τον θάνατο. Απόδειξη ότι το σώμα έχει επανατοποθετηθεί θα μπορούσε να είναι ένα στοιχείο όπως το γυμνό ή η σεξουαλική τοποθέτησή του παρά την απουσία στοιχείων που δείχνουν σεξουαλική επίθεση ή η αντίφαση μεταξύ της θέσης του πτώματος και του livor mortis και της νεκρικής ακαμψίας.
8. Ψεύτικα σημειώματα
9. "Φυτεμένα" ναρκωτικά
10. Προσποιητός αυτοτραυματισμός του θύματος
11. Αποκλεισμός τηλεπικοινωνιών
12. Ανακάτωμα σπιτιού
13. Κηλίδες αίματος: Αυτό θα μπορούσε να αφορά την τοποθέτηση αίματος γύρω από το υποτιθέμενο σημείο εισόδου ή εξόδου, "φύτεμα" αίματος σε αντικείμενα που ανήκουν σε κάποιο άλλο άτομο ή πάνω στο άτομο αυτό για να το κάνουν να φαίνεται σαν να ήταν αναμεμειγμένο με κάποιο τρόπο, ή την τοποθέτηση του αίματος του θύματος σε κάποιο όπλο ή όργανο για να υπονοηθεί η χρήση αυτού στην ανθρωποκτονία.
14. Καθαρισμός της σκηνής εγκλήματος: Αφορά τον καθαρισμό ή την καταστροφή αποδεικτικών στοιχείων που πραγματοποίησε ο δράστης ως μέρος του staging.
15. Ακρωτηριασμός πτώματος 
16. Αυτοτραυματισμός του δράστη: Σε μια προσπάθεια του ο δράστης να νομιμοποιήσει το σενάριο που θέλει να προβάλει μπορεί να αυτοτραυματιστεί. Σε πολλές περιπτώσεις οι δράστες χτύπησαν επιφανειακά στο κεφάλι και έπειτα ισχυρίστηκαν μεγάλες περιόδους αναισθησίας όταν το υποτιθέμενο έγκλημα συνέβαινε. Αυτή είναι μια εκλεπτυσμένη συμπεριφορά σκηνοθεσίας και απαιτεί αφοσίωση και προσπάθεια από την πλευρά του θύτη.
17. Άλλοθι: Είναι απαραίτητο να διασαφηνιστεί αν ο δράστης έχει κανονίσει κάποιο άλλοθι ή είχε την πρόθεση να το κάνει.

Ο δράστης στα σκηνοθετημένα εγκλήματα

Οι Douglas και Munn (1992) έγραψαν: "Όταν ένα έγκλημα σκηνοθετείται, ο υπεύθυνος δεν είναι κάποιος που πέφτει πάνω στο θύμα. Είναι σχεδόν πάντα κάποιος που είχε κάποιου είδους σχέση ή συσχετισμό με το θύμα."

Πηγές:

Crime Scene Staging and its Detection by Robert R. Hazelwood, M.S., FBI (ret.), Michael R. Napier, B.S., FBI (ret.)

The Defects of the Situation: A Typology of Staged Crime Scenes by Claire Ferguson, PhD

Douglas, J. E.,&Munn,C. M. (1992). The detection of staging and personation at the crime scene. In

J. E. Douglas, A.W. Burgess, A. G. Burgess, & R. K. Ressler (Eds.), Crime classification manual

(pp. 249-252). New York: Lexington Books

Geberth, V. J. (1996). Practical homicide investigation (3rd ed.). Boca Raton, FL: CRC Press

Geberth, V. J. (2003). Sex-related homicide investigation (p. 323). Boca Raton, FL; CSC Press